Ömür Çizelgesi
İnsan sağlığını etkileyen faktörler doğumdan önce genetik yapısı oluşurken şekillenmeye başlar. Sonrasında gebelik boyunca annenin etkilendiği her şeyden (beslenme başta olmak üzere) etkilenir. Doğumla birlikte dış ortamdan etkilenme başlar. Sonrasında da çevresel fiziksel koşullar kadar psikolojik faktörler de bu karşılıklı etkileşim içine girerler.
Bu nedenle sağlığı olumlu yönde etkileyenler kadar olumsuz etkileyen dış faktörler de vardır. Bu faktörler ile sağlıkta olan değişikliklerin zamanlamalarında bazı eşleşmeler beden-sonuç ilişkilerini belirlemek için bulunmaz bir fırsattır. Timeline(=Zaman çizelgesi) adı verilen bu aracı biz "Ömür Çizelgesi" diye adlandırdık.
Hastalık bulguları ile yaşamın kronolojik çizelgesinde aynı yere denk düşen bir sosyal olay, örneğin mesleğe başlama, veya eşinden/sevdiğinden ayrılma, mesken değiştirme, vb. belki de hastalığın nedenini ortaya koyabilir.
f-TIP sağlığın ve hastalıkların izini araştırırken bu çizelge çok işe yarar.
Kişinin kendi çizelgesine en çok kendisinin zaman ve emek harcayacağı konusunda sanırım hepimiz hemfikiriz. Bu yüzden fonksiyoneltipportal.com'da her kullanıcıya bu bilgileri giriş için sayfa düzenledik. Kendince önemli bulduğu, sağlığını etkileme olasılığı olan her olayı işaretleyebileceği, bir araç.
Bu olayları kaydederken olay belirli bir tarihte oldu bittiyse sadece oluş tarihi, bir süreç halinde bir süre etkisini sürdürdüyse başlama ve bitiş tarihleri sistem veri girişi olarak ister.
Ömür Çizelgesi'nde yer alması gereken sağlığı etkileyebilecek olaylar dört gruba ayrılırlar:
1. Öncüller: (a-Gebelik Öncesi, b-Gebelik Sürecinde) Genetik olarak aileden gelmesi ihtimali olan, örneğin: babanın hipertansiyon hastası olması, annenin şeker hastası olması vb. etkenler teker teker maddeler halinde sisteme kaydedilirler.
2. Tetikleyici: Bazı etkenler hazır zemini olan bir olayın başlatıcısı olabilirler. Örneğin: heyecanlı A-tipi bir kişiliğin riskli bir mesleğe başlaması on iki parmak bağırsağı ülserini tetikleyebilir. Bu yüzden bu yaşam olayını kaydederken tür olarak "Tetikleyici" olarak kaydetmek uygun olacaktır.
3. İtici: İngilizce orijinalinde "Mediator/perpetuator" olarak adlandırılan bu kategori aslında kolaylaştırıcı/sürdürücü olarak tercüme edilebilirdi. Biz "İtici" sözcüğünün bu iki anlamı da karşılayabileceğini düşünerek Türkçe'sini böyle kullanmayı uygun gördük. Kullanımda yaygın bir karşılık bulup bulmayacağını zamana bırakıyoruz. Sözcüğün anlamından da belli olacağı gibi bir yaşam olayı, var olan bir hastalığı veya olumsuzluğu bir benzetme ile arkasından iterek ilerletebilir. Ya da zaten gitmekte olan bir şeyi itekleyerek durmasını engelleyebilir, yani sürdürebilir. Örneğin, gece vardiyasında çalışmak bir hastalığı başlatabilir, ve vardiyalı çalışma devam ettiği sürece de hastalığı itekleyerek destekler, iyileşmesine izin vermeyebilir. Böylece sorunun kaynağı görülmüş olabilir.
4. Diğer: Bir örnekle açıklamak daha kolay olacak sanırım. Örneğin, "Yeni Eve Taşınma" olayı önce sadece önemli olabilecek bir yaşam olayı olarak kaydedilirken "Öncül", "Tetikleyici" veya "İtici" olarak hiç bir gruba ait görülemeyebilir. O zaman "Diğer" kategorisinde kaydedilir. Ancak daha sonra, bazı allerjik şikayetlerin kaydedildiği zaman ile, bu "Yeni Eve Taşınma" olayının aynı zamana denk geldiği sonradan fark edilebilir. O zaman da, yeni evin mobilyalarının veya perdelerinin allerjik olayların tetikleyicisi oldukları ortaya çıkabilir. Bu durumda "Yeni Eve Taşınma" olayı "Diğer" kategorisinden çıkarılıp, "Tetikleyici" kategorisinde değiştirilebilir. Bunu bazen de doktor fark edip olayı çözebilir.
Bazı olaylar kaydedilirken sadece oluş tarihini yazmak yeterli olur. Bazı olayların ise bir başlama bir de bitiş tarihi gerekli olur. Başlangıç tarihi olup bitiş tarihi olmaz ise olayın halen devam etmekte olduğu anlamı taşır.
f-TIP'ın en önemli iki kayıt aracından birisi olan Ömür Çizelgesi'ni kısaca bu şekilde açıklayabiliriz.
fonksiyoneltipportal.com olarak bu sayfanın en üst kısmında görülen klasik fonksiyonel tıp zaman çizelgesini, günümüz teknolojisini kullanarak, daha kullanışlı bir şekilde dönüştürdük. Kullanıcıların kendi sağlıklarını etkileyen olayları topluca, aynı yerde, düzenli bir şekilde kaydedebilmeleri mümkün hale getirdik. Böylece, her doktora gidildiğinde yeni baştan alınan tıbbi öykü yerine, eksiksiz ve gerektikçe eklenebilir, düzeltilebilir sağlam tek bir kayıt oluşmasına zemin hazırladık. Üstelik grafik halinde kolayca izlenebilir kişisel daimi bir tıbbi kayıt.
Ayrıca, sitenin kullanıcıları eğer bir f-TIP hastası olarak sağlıklarını yönetmek isterlerse, doktorları ile ortak kullanabilecekleri en önemli kayıt aracından birisini hazır olarak bulmuş olacaklardır.